ไวรัสตับอักเสบบี และการตรวจหาเชื้อและภูมิต่อไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B blood tests)

ไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B)

    ไวรัสตับอักเสบบีเป็นสาเหตุของการติดเชื้อที่ตับชนิดรุนแรงที่พบบ่อยที่สุดในโลกโดยมากกว่า 2 พันล้านคนหรือ 1 ใน 3 ของประชากรโลกมีเชื้อไวรัสตับอักเสบบี และในทุกปีมีผู้เสียชีวิตจากเชื้อไวรัสตับอักเสบบีสูงถึง 1 ล้านคนถึงแม้ว่าในปัจจุบันเราจะมีวิธีป้องกันและรักษาการติดเชื้อไวรัสนี้แล้วก็ตาม
การระบาดของเชื้อไวรัสตับอักเสบบีจะเป็นในลักษณะ silent epidemic เพราะคนส่วนจะไม่แสดงอาการผิดปกติเมื่อมีการติดเชื้อ หรือมีการติดเชื้อแบบเรื้อรัง (chronically infected) ทำให้คนกลุ่มนี้มีการแพร่เชื้อไปสุ่คนอื่นโดยที่ไม่รู้ตัว

    ไวรัสตับอักเสบบีเป็นไวรัสที่ติดต่อผ่านทางเลือด และสารคัดหลั่งต่าง ๆ (body fluids) ซึ่งเกิดจากความเสี่ยงจากการสัมผัสเลือด การมีเพศสัมพันธุ์แบบไม่ป้องกัน การใช้สารเสพติดผ่านเข็มที่ไม่สะอาดหรือมีการใช้ซ้ำ และยังสามารถติดต่อจากแม่สู่ลูกได้ตอนตั้งครรภ์ได้อีกด้วย อย่างไรก็ตามไวรัสตับอักเสบบีนั้นมีวิธีป้องกันได้ด้วยการฉีดวัคซีนในผู้ที่ไม่เคยได้รับเชื้อมาก่อน ซึ่งในปัจจุบันเราใช้วิธีการตรวจเลือด (blood test) เพื่อวินิจฉัยว่าในตัวเรามีเชื้อหรือเคยได้รับเชื้อไวรัสตับอักเสบบีมาก่อนหรือไม่

การตรวจเลือดเพื่อดูการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (hepatitis B blood test)
    สำหรับการตรวจไวรัสตับอักเสบบีจะมีการตรวจเป็นชุดหรือหลายการทดสอบ (Hepatitis B panel) เพื่อใช้ในการวินิจฉัยหรือสรุปผลโดยการทดสอบทำให้ทราบถึงภาวะต่าง ๆ ได้เช่น มีการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี มีภูมิคุ้มกันจากธรรมชาติ และมีภูมิคุ้มกันจากการฉัดวัคซีนไวรัสตับอักเสบบี โดยการตรวจนั้นจะประกอบด้วย 3 การทดสอบหลักสำหรับการวินิจฉัยการติดเชื้อ (นอกจาก 3 ตัวต่อไปนี้ จะยังมีการทดสอบอื่น ๆ อีกเพื่อการติดตามการรักษา หรือในกรณีที่การตรวจเบื้องต้นยังไม่ชัดเจน)

1. HBs Ag (Hepatitis B surface antigen)
    เป็นการทดสอบหาแอนติเจนบนเปลือกหรือผิว (surface) ของเชื้อไวรัสตับอีกเสบบีในเลือด ถ้าผลตรวจเลือดออกมาเป็นบวก (positive or reactive) หมายความว่า ผู้ป่วยมีการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี และสามารถที่จะติดต่อสู่ผู้อื่นได้

2. Anti-HBs หรือ HBs Ab (Hepatitis B surface antibody)
    เป็นการทดสอบหาแอนติบอดี หรือภูมิคุ้มกันต่อแอนติเจนบนผิวของตัวไวรัสตับอักเสบบี ถ้าผลตรวจเลือดเป็นบวก (positive or reactive) หมายความว่าในร่างกายเรามีภูมิคุ้มกันต่อเชื้อไวรัสตับอักเสบบีทั้งจากกรณีที่ร่างกายสร้างขึ้นเองตามธรรมชาติจากการที่เคยติดเชื้อมาก่อนและหายจากเชื้อ หรือในกรณีที่มีการฉีดวัคซีนไวรัสตับอักเสบบีมาก่อน (จำเป็นต้องแปลผลร่วมกับการทดสอบอื่นเผื่อทราบว่าเกิดจากกรณีไหน)

3. Anti-HBc หรือ HBc Ab (Hepatitis B core antibody)
    เป็นการทดสอบหาแอนติบอดิต่อแอนติเจนที่อยู่แกนกลางด้านในของเชื้อไวรัสตับอักเสบบี ผลตรวจเลือดเป็นบวก (positive or reactive) หมายความว่าร่างกายของเรามีภูมิคุ้มกันต่อแอนติเจนแกนกลางของเชื้อซึ่งการพบอยู่ในเลือดนั่นบ่งชี้ถึงการที่เคยติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี หรือกำลังติดเชื้อไวรัสก็ได้ (past or current infection) จำเป็นแปลผลร่วมกับสองตัวด้านบน หรือตรวจละเอียดเพิ่มเติมถึงจะทรายแน่ชัดเป็นกรณีไหน เช่นตรวจแยกชนิดว่าเป็น IgM หรือ IgG anti-HBc

ผลเลือด (Test Result)	การแปลผล (Interpretation)
HBsAg(+) anti-HBs(-)	ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (Chronic HBV Infection)
HBsAg(-) anti-HBs(+)	มีภูมิต่อเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (Immune to HBV)
HBsAg(-) anti-HBs(-)	ไม่มีภูมิต่อเชื้อไวรัสตับอักเสบบี จำเป็นต้องฉัดวัคซีน (Unprotected, needs vaccination)
HBsAg(+) anti-HBs(+)	ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (Chronic HBV infection)

แหล่งอ่างอิง

https://med.stanford.edu/liver/education/screening.html

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hepatitis-b/diagnosis-treatment/drc-20366821